Վանի թագավորություն

18-19  դարեր ժողովուրդների և լեզուների ծագման հարցի նկատմամբ հետաքրքրության մեծացում: Համեմատական լեզվաբանութուն` նոր ժամանակների գիտություն, որի շնորհիվ պարզ դարձավ, որ նախապատմական ժամանակներում ներկայիս ժողովուրդների նախնիները կազմել են ընտանիքներ ` մայր ժողովուրդներ:

Հնդեվրոպական նախահայրենիք` Փոքր Ասիայի արևելյան, Միջագետքի հյուսիսային և Իրանական սարահարթի հյուսիս-արևմտյան :

Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք` աշխարհի ամենաբազմանդամ լեզվաընտանիքը, որոնցից առաջացել են շատ ներկայիս լեզվաճյուղեր, որոնք իրենց հերթին տրոհվել են ավելի փոքր լեզվաճյուղերի և լեզուների: Մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում հայերենը անջատվել է հնդեվրոպական ընդհանրությունից:

 

Ավանդազրույցներ

Հայկական ավանդազրույթ (Մովսես Խորենացի)

Հայկ և Բել, Նոյ նահապետ, Թորգոմ նահապետ, Թորգոմատուն (եփրատի վերին ավազան)

 

Հայկ նահապետ` Հայք, Հայաստան, հայեր

Արամ` Արմենիա, Արմեն

Հայկ-Հայկաշեն

Արամանյակ` Արագած

Արամայիս` Արմավիր

Երաստ` Երասխ

 

Հունական ավանդազրույց

Արգոնավորդներ, Յասոն և Արմենոս, Սև ծովի արևելյան ափ, Կոլխիդա երկիր, ոսկե գեղմ

 

Վրացական ավանդազրույց (9-11րդ դարեր)

Թորգոմի 8 որդիներից առաջացած 8 ժողովուրդների մասին : Ավագ որդի Հայոս` հայեր, Քարթլոս` վրացիներ:

1980-ական թվականներ, հաստատվեց, որ հնդեվրոպական նախահայրենիքը մ.թ.ա. 4րդ հազարամյակում եղել է առաջավոր Ասիայի հյուսիսում, Փոքր Ասիայի արևելյան շրջաններում, հյուսիսային միջագետքում, իրանական սարահարթի հյուսիս արևմուտքում:

Արատտա` Հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետական կազմավորումը:

Մ.թ.ա 1-ին հազարամյակի առաջին կես, համահայկական միասնական պետության ստեղծումը:

Մ.թ.ա 880-870ական թվականներ` Նայիրին պետական կազմավորում (հարավում)

Արամե, Արամու` Ուրարտու պետական կազմավորման առաջին արքա (մ.թ.ա. 859-843թթ)

 

Մ.թ.ա. 9-րդ դարի առաջին կես, Արամե Ուրարտացու շնորհիվ Հայկազունների Այրարատյան թագավորությունը հայտնի դարձավ Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններից դուրս: