Աշխարհագրություն

Ընդհանրապես, մոլորակի բևեռների տեղաշարժումը գերանսովոր երևույթ չէ: Գիտնականների ընկերակցությունը ծանոթ է այդ միտումին այն պահից, երբ պարզվեց, որ Երկրագունդը կատարյալ կլոր չէ: Բացի այդ, մոլորակը փոքր ինչ տատանվում է տարածության մեջ, քանի որ պտտվում է իր առանցքի շուրջը: Սակայն Երկրի բնական տատանումները վերջին ժամանակներս գնալով ուժեղանում են: Այսպիսի եզրակացություններ են արել գիտնականները ստացված վերջին տվյալների հիման վրա: Հետազոտության մասին տեղեկությունը հայտնվեց Science Advances-ի վերջին համարում. հիմա գիտնականները համոզված են, որ տատանումների ուժգնացումը մարդկային գործունեության հետևանք է:

Գիտնականների խումբը օգտագործել է գրավիտացիոն անոմալիաների մասին տվյալները, որոնք ստացվել էին Grace արբանյակի միջոցով: Այդ տեղեկատվությունը թույլ տվեց եզրակացություն անել, որ Երկրագնդի առանցքը հատկապես զգայուն է միջին լայնություններում ջրային զանգվածի փոփոխության նկատմամբ: Տագնապ է առաջացնում ոչ թե բևեռի շարժման փաստը, այլ նրա անտարակույս փոխադարձ կապը մոլորակի կլիմայի հետ: Գիտնականները անհանգստանում են, որ գործերի այդպիսի դրությունը կարող է հանգեցնել ամբողջ Ասիայի տարածքում լիակատար երաշտի: Եվ շատ հնարավոր է՝ մեր երեխաները կլսեն հեքիաթներ Սանտայի մասին, ով ապրում է Հյուսիսային բևեռում՝ Պեկինից ոչ հեռու:

Մարդն իր զարգացման սկզբնական շրջանում, երբ զբաղվում էր լոկ հավաքչությամբ և պարզունակ երկրագործությամբ, բնության վրա նկատելի հետք չէր թողնում: Բայց երբ հասարակությունը զարգացավ, մարդը սկսեց ակտիվորեն միջամտել բնության երևույթներին, օգտագործել բնության տարրերը և նյութական բարիքներ արտադրել: Մարդը անընդհատ վեցնում է բնությունից, և գիտակցված կամ չգիտակցված խախտում է բնական պրոցեսների հավասարակշռված ընթացքը: Այդպիսով տուժում է Երկիր մոլորակը: Էկոլոգիան գիտություն է կենդանի օրգանիզմների՝ միմյանց և շրջակա միջավայրի հետ ունեցած փոխհարաբերությունների մասին: Այն առաջացավ, որպեսզի փորձի հնարավորին կերպ կանխի մարդու վնասակար գործունեությունը Երկիր մոլորակի վրա:

Ի սկզբանե մարդն օգտվել է իրեն շրջապատող բնությունից, օգտագործել է բնության ուժերն ու բարիքները հանուն իր գոյատևման ու բարօրության:

Որսի է գնացել, զբաղվել է հողմշակմամբ և գյուղատնտեսությամբ, արդյունահանել է մետաղներ և քարեր: Մարդը բնության ռեսուրսները օգտագործում է ոչ ռացիոնալ: Մարդը բնությունից վերցնում է չափից շատ, մշակման ենթարկում դրանք և դարձնում լրիվ ուրիշ նյութեր, որոց մեծ մասը չի օգտագործվում: Այդպես առաջանում են բազմաթիվ թափոններ, որոնք վնասում են նյութերի բնական շրջապտույտին: Գործարանների արտանետած ծխից աղտոտվում է մթնոլորտը: Չափից շատ անտառներ են հատվում: Աղտոտվում են ջրերը, թունավորվում կենդանիները: Եվ այդ ամենը վերջ ի վերջո անդրադառնում է մարդու վրա, որովհետև մարդու սնուցման աղբյուրը բնությունն է: Աղտոտելով բնությունը, աղտոտում ենք նաև մեզ: Այնպես որ ամեն ինչ պետք է անենք, որ ձեռբազատվենք մեր աղտոտված միջավայրից:

Մարդու միջամտությունը բնության վրա կառավարելը շատ դժվար է: Ամեն մեկը մտածում է միայն իր մասին: Գնում է չափից շատ սնունդ, որը չի օգտագործվում և թափվում է: Կառուցում է արդյունաբերական գործարաններ փող վաստակելու համար՝ օգտագործում է չափից շատ բնական ռեսուրսներ և գործարաննրի արտանետումներով աղտոտում է մթնոլորտը: Բնության գրկում հանգստանալիս աղբի թափոնը թողնում է գետնին: Էլ չեմ ասում պլաստիկ շշերի և տոպրակների մասին: Դրանք կարելի է տեսնել ամենուրեք:

Մարդիկ հենց իրենք պիտի գիտակցեն, որ սխալ են անում: Երեխաներին փոքր տարիքից պետք է սովորեցնել բնությունը պահպանել: Պետք է ինչքան հնարավոր է շատ կազմակերպել բնապահպանական ակցիաներ, ծառատունկեր, աղբահավաքներ և այլն: Եթե ամեն մեկը հետևի ինքը իրեն, ապա շատ բան կարող է փոխվել դեպի լավը:

Եթե ամեն ինչ շարունակվի այնպես ինչպես հիմա է, ապա բնականաբար մեզ լավ ապագա չի սպասվում: Բնույունը կշարունակի աղտոտվել: Այն աղտոտված սնունդը, որ մենք ուտում ենք և այն օդը որ մենք շնչում ենք, կարող են առաջացնել բազմաթիվ հիվանդություններ և դրանք կանդրադառնան ապագա սերունդների վրա: Երեխաները կսկսեն ծնվել հիվանդություններով և արատներով, կյանքի տևողությունը կկարճանա, կշատանան հիվանդությունները, մարդը կդառնա ֆիզիկապես ավելի թույլ: Եվ վերջ ի վերջո մի օր Երկրի ռեսուրսները կսպառվեն: Ախտոտված օդը կարող է պատճառ դառնալ կտրուկ եղանակային փոփոխությունների, ապագայում կարող է լինել գլոբալ տաքացում: Մի խոսքով, եթե այսպես շարունակենք հաստատ լավ ապագա չենք ունենա: Եթե ամեն մարդ հետևի իրեն, ապա բավականին առջընթաց կարող է լինել: Օրինակ եթե մարդիկ միահամուռ սկսեն չօգտագործել պոլիէթիլենային տոպրակներ, դրանց պահանջարկը կվերանա, գործարանները կդադարեն արտադրել տոպրակներ, և դրանով կպակասի և մթնոլորտ արտանետված գործարանային ծուխը, և աղտոտվածությունը: Այնպես որ, կոչ եմ անում բոլոր մարդկանց լինել ավելի խնայող և աշխատել հնարավորինս չաղտոտել բնությունը: Մենք պետք է լինենք բնության մի մասնիկ և օգնենք նրան, այլ ոչ թե բնության թշնամին, չէ՞ որ բնությունը այդքան բան է անում մեզ համար...

Սիրանուշ Ասատրյան, 10-րդ դասարան

Վառելիքաէներգետիկ համալիրն այն հիմքն է, որի վրա ներկայումս զարգանում է յուրաքանչյուր երկրի տնտեսությունը: Այն ապահովում է տնտեսության բոլոր ճյուղերի և բնակչության՝ վառելիքի ու էլեկտրաէներգիայի պահանջարկը:

Մեր հանրապետության տարածքում արդյունաբերական նշանակություն ունեցող վառելիքի պաշարներ դեռևս չեն հայտնաբերված, չունենք զարգացմանը նպաստող բնական նախադրյալներ: Շարունակվում են հետազոտական աշխատանքներն այդ բնագավառում, քանի որ, երկրաբանական օրինաչափություններից ելնելով, ենթադրվում է, որ այնուհանդերձ, այստեղ պետք է լինեն հանքային վառելիքի պաշարներ: 

Հայաստանի Հանրապետության վառելիքի պահանջը մինչև հիմա հայտնաբերված հանքավայրերից ստացված  հանքանյութերով անհնար է բավարարել: 

Հայաստանի Հանրապետության տարածքում հայտնաբերված են աննշան քանակությամբ ցածրորակ ածխի(գորշ) պաշարներ, որոնք սակայն արդյունաբերական կարևոր նշանակություն չեն կարող ունենալ: 

Քարածխի այստեղ հայտնաբերված հանքավայրերից համեմատաբար նշանակալից են Ջերմանիսի (Արարատի տարածաշրջանում), Ջաջուռի (Ախուրյանի տարածաշրջանում), Դիլիջանի և Իջևանի հանքավայրերը:

Մասնավորապես հանրապետության էներգետիկական ճգնաժամի առավել ժամանակաշրջանում՝ 1995 թ., Ջաջուռի հանքավայրում արդյունահանվել է 25 հազար տոննա գորշ ածուխ, որը որպես վառելիք վաճառվել է անհատ քաղաքացիներին, իսկ մի մասն էլ բաշխվել մանկապարտեզներին ու դպրոցներին:

Հանրապետության տարածքում հայտնաբերված վառելիքի պաշարներից համեմատաբար հետաքրքրություն է ներկայացնում տորֆը՝ գրանցված է տորֆի 60 հանքավայր, որոնցից հետախուզված է 16-ը: Տորֆի համեմատաբար նշանակալից հանքավայրեր կան Լոռու մարզում (Տաշիրի, Ստեփանավանի, Գուգարքի տարածաշրջաններում), Գեղարքունիքի մարզում (Վարդենիսի տարածաշրջանում):

Սկսած 1920-ական թվականների սկզբներից տարեցտարի աճող մեծ քանակությամբ նավթամթերք, քարածուխ, իսկ հետագայում նաև բնական այրվող գազ է ներմուծվել դրսից: Մասնավորապես, նավթ ներմուծվել էր Ադրբեջանից և Ռուսաստանից, քարածուխ՝ Ռուսաստանից և Ուկրաինայից, բանական գազ՝ սկզբում Ադրբեջանից ու Իրանից, իսկ հետո Ռուսաստանից , Թուրքմենիայից: Այժմ նավթ, նավթամթերք և բնական գազ հիմնականում ներմուծվում է Ռուսաստանից: 

ՀՀ էլեկտրաէներգիայի արտադրության կառուցվածքում առաջատարը ջերմային էներգետիկան է: Ջրային և ատոմային էներգետիկաները գրեթե հավասարաչափ են ներկայացված: Սակայն ջրային էներգետիկան միակն է, որ կախված չէ ներմուծվող էներգակիրներից և կարող է աշխատել նույնիսկ տրանսպորտային լիակատար շրջափակման պայմաններում: 

Հայաստանում համեմատաբար խոշոր ջրէկ-ներ կասկադի ձևով կառուցվել են Հրազդան և Որոտան գետերի վրա: 

Հայաստանում կա 4 տեսակի էլեկտրակայաններ՝

Ջրային-130-ից ավելի կայան (գումարային հզորությունը՝ 1,19մլն կՎտ)

Ջերմային- 3 կայան (գումարային հզորությունը՝ 1,91 մլն կՎտ)

Ատոմային-1 կայան Մեծամորում (հզորությունը՝ 0,82մլն կՎտ)

Հողմային- հզորությունը (հզորությունը 4հազ. կՎտ)

Հայաստանն ունի արևային էներգիայի մեծ ներուժ (1մ2 հորիզոնական մակերևույթի վրա արևային էներգիայի հոսքի միջին տարեկան արժեքը կազմում է 1720 կՎտժ/մ2, իսկ հանրապետության տարածքի մեկ քառորդն օժտված է  տարեկան 1850 կՎՏԺ/մ2 ինտենսիվությամբ արևային էներգիայի պաշարներով): 

Վառելիքաէներգետիկ սահմանափակ պաշարներ ունեցող ԽՍՀՄ-ի հարավային շրջաններում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը իրականացվել է ջերմաֆիկացման բազայի վրա: Այդ պատճառով, Հայաստանի արդյունաբերական էներգատար կենտրոններում սկսվեց ջերմաէլեկտրակենտրոնների կառուցումը. 1960թ.՝ Երեւանում, 1961թ.՝ Վանաձորում, 1963թ.՝ Հրազդանում: Երեւանի ջէկի (Երջէկ) նախագծման մանրակրկիտ տեխնիկական առաջադրանքը պատրաստվել է դեռեւս 1959թ.:  1970 թ. դեկտեմբերին գործարկվել է Որոտանի հէկ-երի համակարգի առաջնեկը՝ Տաթև ՀԷԿ-ը, 1978թ-ին Շամբ, իսկ 1989 թ-ին՝ Սպանդարյան ՀԷԿ-երը: 

Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունն ու տնտեսության այլ ճյուղերը

Նավթամթերքները մեծ չափերով օգտագործվում են էներգետիկ տնտեսության մեջ (մազութը), տրանսպորտի ճյուղերում (բենզին և դիզելային վառելիք), մեքենաշինության տարբեր բնագավառներում (քսայուղեր):

Բնական գազը հիմնականում օգտագործվում է էլեկտրաէներգետիկ տնտեսության մեջ և կենցաղում: 

Վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերության զարգացման հեռանկարը

 Ներկայումս էլեկտրաէներգիայի ներքին պահանջարկը բավարարվում է լիովին: Զգալի քանակությամբ էլեկտրաէներգիա մեր հանրապետությունը բարձր հաղորդման էլեկտրալարման գծորեվ մատակարարում է Իրանին, Վրաստանին և ԼՂՀ-ին:

Ապագայում ևս Հայաստանի Հանրապետության էլեկտրաէներգետիկան հիմնվելու է ատոմային, ջերմային (գազով աշխատող) և ջրէկ-ների վրա:

Նախատեսվում է մոտակա ժամանակաշրջանում բնական գազ ներմուծել նաև Իրանից: Արդեն սկսված է Իրան-Հայաստան գազամուղի կառուցումը:

Մեջամորի գործող աէկ-ը, որն աշխատում է հնացած սխեմայով և վտանգավոր է, նախատեսվում է փակել և կառուցել նոր, կատարելագործված և ավելի հզոր ատոմակայան: Նախատեսվում է առաջիկայում կառուցել Մեղրու (Արաքս գետի վրա,Իրանի հետ համատեղ) և Շնողի ջրէկները:

Ծավալուն աշխատանքներ են տարվում փոքր գետերի էներգառեսուրսների և այսպես կոչված ոչ ավանդական էներգետիկ աղբյուրների (արևի, քամու, Երկրի ընդերքի) օգտագործման ուղղությամբ: Արդեն գործում են քամու (Պուշկինի լեռնանցք) և արևի էներգիայով աշխատող առաջին փոքր հզորության էլեկտրակայանները:

Պաշարաբանական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ  Հայաստանում քամու էներգիայի օգտագործումն ունի մեծ  հեռանկար և Հայաստանն ունի հողմաէներգետիկայի բավականին զգալի պաշարներ, որոնց տնտեսապես հիմնավորված պոտենցիալը գնահատվում է մոտ 1.26մլրդ. կվտժ:

Ելնելով ապագայում կատարվող վերոնշյալ քայլերից կարելի է ասել, որ Հայաստանում վառելիքաէներգետիկայի հեռանկարը բավականին լավ վիճակում է լինելու:

Քանի որ մենք չունենք շատ հանքային ռեսուրսներ, իմ կարծիքով Հայաստանում շատ պետք է օգտագործվեն բնական էներգիայի աղբյուրները՝ արևը, քամին: Օգտագործելով էներգիայի այդ աղբյուները բնությանը վնաս չի հասցվի, բացի այդ դրանք անսպառ են: Նոր տեխնոլոգիաները օգտագործվելով պետք է բարձրացնել դրանց արդյունավետությունը: 

Աղբյուրներ՝

http://www.minenergy.am/page/445

http://www.minenergy.am/page/450

http://www.minenergy.am/page/453

https://www.e-gov.am/u_files/file/decrees/arc_voroshum/12/MAR50-14_1.pdf

http://gradaran.mskh.am/sites/default/files/Untitled_39.pdf

https://www.docdroid.net/JY8gz9A/-.pdf.html

http://armef.com/hy/news/meknabanutyun/article_1382541225/

Սիրանուշ Ասատրյան, 9-1 դասարան, siranush.jimdo.com, 2016

1. Հին ժամանակներում Իրանը կոչվել է Պարսկաստան:
2. Եթե տղամարդիկ իրենց կյանքի ընթացքում չեն ամուսնանում, ապա կոչվում են նա-մարդ, որը թարգմանաբար նշանակում է <<չտղամարդ>>:
3. Իրանի բնակիչները չեն սիրում իրենց տներում ունենալ աթոռներ և սեղաններ: Նրանք ուտելու ժամանակ նստում են գետնին, բարձիկների վրա:
4. Իրանի բնակիչներին արգելված է կրել վզնոցներ: 
5. Կանանց արգելված է դիտել սպորտային խաղեր:
6. Իրանը այն քիչ թվով երկրներից է, որը քամին օգտագործում է որպես էներգիա ստանալու միջոց:
7. Իրանի կատուները համարվում են աշխարհի ամենահին կատվազգիներից: 

Խաչբառի հեղինակ Սիրանուշ Ասատրյան:

Մայրաքաղաք՝ Լոնդոն

Բնակչության թիվը՝ 58 միլիոն

Պետական լեզուն՝ անգլերեն

Սահմանադրական միապետություն, միապետ- Էլիզաբեթ II

Բնակչության հիմնական կազմը-Բրիտանացիներ (75 %)

Տարածք-244 հազար կմ²

Գերմանիա

1. Քյոլնի բնակիչները ասում էին, որ նրանք ունեն 5-եղանակ: Պարզ է, որ դա Դիմակահանդեսն է, որը սկսվում է ժամը 11ին 11-ին և 11-րդ րոպեին: Բացի այդ կան տոներ, որոնք տևում են մինչև 2 շաբաթ:
   
2. Ապտակի համար տուգանքը 500 եվրո է:
3. Գերմանիայում հանցագործությունների 80%- ը օտարերկրացիներն են անում:
4. Եթե դուք պարտքեր եք կուտակել անգամ կես միլիոն, ձեզ պետք է հայտարարել սննկացման մասին, ձեզ կպարտադրեն գտնել մշտական աշխատանք, ստանալ 10 հազար եվրո և 10 տարի հետո դուք կվերադարձնեք այդ կուտակված պարտքը:
5. Գերմանիայում ամեն ինչի նորոգումը այնքան թանկ է, որ ավելի լավ է նորը գնես:
6. Գերմանուհիները մինչև վերջերս չէին օգտագործում կոսմետիկա: Զբոսաշրջիկները իրենց գեղեցիկ կոսմետիկայով լի դեմքերով, որ անցան, դրանից հետո նրանք էլ էին այդպես դիմահարդարվում, որպեսզի չդառնաին Եվրոպայի տգեղները: